Tolkienowski spacer po Leeds

22.11.09, 11:28, dodany przez Galadhorn

Po tolkienowskim spacerze po Bloemfontein (RPA) i po Warwick (Anglia) czas na tolkienowski spacer po najmniej chyba znanym mieście, w którym mieszkała rodzina Tolkienów – po przemysłowym ale i uniwersyteckim Leeds. Zwróćcie uwagę, że Google Maps pozwala nam obecnie rzeczywiście spacerować po ulicach Leeds, przyglądając się wszelkim szczegółom (kliknij mapę poniżej)!

Leeds (443 tys. mieszkańców) znajduje się w  hrabstwie Yorkshire, a zatem jest miastem północnoangielskim. Położone jest u stóp Gór Pennińskich, nad rzeką Aire. Dziś jest to miasto o charakterze przemysłowym. Kiedyś słynęło za sprawą swoich młynów tekstylnych. W średniowieczu była to część tzw. West Riding hrabstwa Yorkshire. Leeds może się pochwalić historią sięgającą wieku V, gdy istniejące w tym miejscu królestwo Elmet pokrywał las nazywany Loidis – od tej formy (zapisanej u Bedy i pochodzącej prawdopodobnie od słowa celtyckiego, którego derywatem jest walijskie lloed ‚miejsce’), poprzez Lede, Ledes, pochodzi współczesna nazwa miejscowa Leeds (niektórzy uczeni wysnuwają tę nazwę od angielskiego lede, lead ‚bieg wody’, ale taka forma najwcześniej jest zapisana w źródłach z XVI w.). Ciekawe jak Tolkien interpretował tę nazwę? Już w samym nazewnictwie miejscowym okolic Leeds znajdujemy związki ze światem Tolkiena. Wspomniane wyżej West Riding pochodzi z anglosaskiego podziału tych ziem na trzy thrydings (zachodnią, północną i wschodnią), co oznacza ‚trzecie’ (jak farthings oznacza ‚ćwierci’) – w podobny sposób dzieli się u Tolkiena kraina hobbitów, Shire na cztery Ćwiartki (Wschodnią, Południową, Zachodnią i Północną). O związku angielskich thrydings z tolkienowskimi farthings pisał sam autor w komentarzu do nazw miejscowych, który został przez niego przygotowany dla germańskojęzycznych tłumaczy Władcy Pierścieni.

Jesienią roku 1920 Tolkien zatrudnił się jako wykładowca w Leeds. Edith, jego żona oraz pierwszy syn Tolkienów, John, pozostali w Oksfordzie aż do narodzin ich drugiego syna, Michaela (22 października 1920 r.). W tym czasie J.R.R. Tolkien mieszkał na przedmieściach Leeds przy St Michael’s Road nr 21A w Headingley (D). Weekendy spędzał wtedy z rodziną w Oksfordzie.

W marcu 1921 r. udało się Tolkienowi znaleźć miłe, umeblowane mieszkanie do wynajęcia przy Holly Bank nr 5 w Headingley (B). Właścicielką mieszkania była panna Moseley, siostrzenica kardynała Newmana. Fotografia tego domu znalazła się w albumie The Tolkien Family Album (str. 44 – patrz reprodukcja po lewej). Tolkienowie przenieśli się tam zapewne pod koniec kwietnia 1921 r. Pod koniec tego samego roku zmienili kwaterę i zamieszkali przy Woodhouse Lane, na St Mark’s Terrace nr 11 (E), tuż przy Uniwersytecie Leeds (F) (patrz fotografia nr 2). Z tą nazwą wiąże się ciekawa etymologia. Otóż pozornie Woodhouse to ‚Leśny Dom’; jednak – jak zauważa prof. Shippey – ludzie wymawiają tę nazwę tak,  że sugeruje ona staroangielską etymologię od słowa wuduwasa ‚dziki leśny człowiek z lasu, faun, satyr’. U Tolkiena we Władcy Pierścieni mamy w związku z tą nazwą Woodwoses ‚Leśnych Ludzi, Wosów’. Ks. John i Priscilla Tolkienowie w Family Album opisali sąsiedztwo jako:

obskurne, z dachami pokrytymi papą. Chemikalia krążące w powietrzu przepaliły firanki już po pół roku, a niemowlę Michaela sadza brudziła, gdy tylko pozostawiło się go w wózeczku na dworze nawet na chwilę. Ronald [J.R.R.T.] ze zdumieniem odkrył, że musi zmieniać kołnież koszuli trzy razy w ciągu dnia! (The Tolkien Family Album, str. 45)

John wspominał po latach, że odwiedził z rodzicami ruiny Kirkstall (C), XII-wiecznego opactwa cystersów, które znajdowało się dość blisko Headingley.

Na początku 1924 roku Ronald i Edith kupili trzypiętrowy dom przy Darnley Road nr 2, w West Park (A) (patrz fotografia nr 3, poniżej) i przenieśli się tam 5 marca. W październiku tamtego roku Tolkien awansował z wykładowcy (ang. Reader) na profesora języka angielskiego (ang. Professor of English Language) w Leeds. Zaś w listopadzie urodził się jego trzeci syn, Christopher (dnia 21 listopada 2009 r. obchodziliśmy 85. urodziny Ch. Tolkiena – tutaj). Mieszkając przy Darnley Road, Tolkienowie znaleźli się na północno-zachodnich przedmieściach Leeds. Znajdowały się tam otwarte pola – tam cała rodzina Tolkienów wybierała się na długie spacery.

W lipcu 1925 r. Tolkiena wybrano na profesora języka staroangielskiego na Uniwersytecie w Oksfordzie (ang. Rawlinson and Bosworth Professor of Anglo-Saxon), ponieważ jednak jego stare i nowsze zobowiązania nakładały się na siebie, krążył on w ciągu tygodnia między Leeds i Oksfordem i tak działo się przez dwa uniwersyteckie semestry. Żona i dzieci Tolkiena pozostały w Leeds aż do początku 1926 r. Potem rodzina przeniosła się do Oksfordu, na ulicę Northmoor Road nr 22 (opiszemy to miejsce wkrótce w „Tolkienowskim spacerze po Oksfordzie”).

Podczas pobytu w Leeds, poza ciężką pracą naukową, Tolkien zakończył tworzenie A Middle English Vocabulary (publikacja w 1922). Razem z E.V. Gordonem przygotował wydanie Sir Gawain and the Green Knight (1925, polski tytuł Pan Gawen i Zielony Rycerz). Profesor rozpoczął też tam pracę nad Clarendon Chaucer i nad tłumaczeniami Beowulfa oraz Perły. Powstały tam też liczne artykuły, uwagi i recenzje przygotowane dla rozlicznych pism fachowych. W tym samym czasie Tolkien tworzył swoją poezję, włączając w to większość (lub całość) aliteracyjnego The Children of Húrin, część The Lay of the Fall of Gondolin, Lay of Earendel, The Flight of the Noldoli from Valinor oraz Nameless Land. Kilka krótszych wierszy opublikował Tolkien w piśmie The Gryphon, Yorkshire Poetry i w dwwch antologiach Leeds English School – A Northern Venture i Leeds University Verse 1914-1924 (znalazły się tam wiersze: An Evening in Tavrobel, The Lonely Isle, The Princess Ni).

Ks. John Tolkien wspominał, że tata opowiadał mu w domu przy Darnley Road różne bajki, gdy nie mógł zasnąć. Jedną z nich była The Orgog (niepublikowana), z którą związana jest jedna z ilustracji Tolkiena, powstała zapewne w Leeds („A Shop on the Edge of the Hills of the Fairy Land” – Tolkien podpisał ten rysunek: Narysowany dla Johna, Darnley Road, Leeds 1924).

Na podstawie The J.R.R. Tolkien Companion and Guide oraz The Tolkien Family Album.

Kategorie wpisu: Biografia Tolkiena, Lingwistyka