Quenya na zimową porę

06.01.13, 14:20, dodany przez Galadhorn

Af Faramir!

Zima nadeszła? Nadchodzi? A może nadejdzie? Dziś po raz pierwszy od dawna znów pada śnieg. Na prawosławne Boże Narodzenie zrobiło się biało (pozdrawiamy „bizantyjskich” tolkienistów!); na katolickich Trzech Króli, czy raczej Trzech Mędrców, zaratustriańskich magów, którzy Valarów nazywali Ameša-spenta.

Czyżbyśmy jednak mieli już niedługo powiedzieć słowami Tolkiena (WP I, str. 362):

Gdy zimą w nocy szczypie mróz,
Gdy kamień pęka, skrzypi wóz,
Gdy drzew bezlistnych trzask wśród mgły,
to znak, że w puszczy hula…

Odmieniamy: tulë, túlë, tulië, utúlië, tuluva. Zima przychodzi, teraz nadciąga, przybyła, ostatecznie przybyła, przybędzie? Ale jest śnieg. I jak powiedziałby Elf: Yé, hrissë! Si niquë, samilmë i lossë an i niquitsi lantar menello… (‚O, śnieży! Właśnie pada, mamy śnieg, bo płatki opadają z nieba…’). W wielu regionach Polski zrobiło się dziś naprawdę biało – choć pewnie tylko na chwilkę. A my myśląc o zielonej wiośnie chcemy dziś mówić o czymś, co wiąże się z zimy końcem – o przebiśniegu… Prezentujemy wiersz Tolkiena o takiej trochę zimowej tematyce. I pamiętamy, że w terminologii Władcy Pierścieni pory roku przedstawiają się następująco (pisaliśmy o tym tutaj: „Kiedy zaczyna się wiosna”):

• wiosna – luty, marzec, kwiecień
• lato – maj, czerwiec, lipiec – 25 czerwca jest śródlecie
• jesień – sierpień, wrzesień, październik
• zima – listopad, grudzień, styczeń – 25 grudnia to śródzimie

W 16. numerze Parma Eldalamberon (2006, „J.R.R. Tolkien: Early Elvish Poetry and Pre-Fëanorian Alphabets”) otrzymaliśmy wielką gratkę! Oprócz niezwykle ciekawych tekstów poetyckich i kaligrafii Tolkiena z lat 20. zespół redakcyjny zaprezentował nam wersję wiersza Nieninqe z roku… 1955! Jest to zatem utwór w quenya z czasów pisania dodatków do Władcy Pierścieni. Jego słownictwo i gramatyka należą do tego samego okresu koncepcyjnego, który najbardziej interesuje badaczy języków ze świata opisanego w WP i Silmarillionie.

Wiersz oznaczono symbolem N2, a pochodzi on z dni 26 czerwca – 2 lipca 1955. Wygląda on tak:

Norolinda pirukendëa
lende tanna Nielikkilis,
sana wende nieninquëa
yan i wilyar antar miquelis
I·oromandi tanna lende
ar wingildi wilwarindie
losselie telerinwa:
táli lantalasselingie.

Słowniczek:

norolinda, adj., noro–linda *’lekka w biegu’; Tolkien podaje glosę do słowa linda ‚soft, gentle, light; miękki, delikatny, lekki’ – *noro- to najpewniej element pochodzenia czasownikowego. Mamy w QQ rdzeń NORO ‚biec, posuwać się gładko, jechać, obracać się’. Przymiotnik norolinda utworzony jest zatem przez dodanie tematu czasownika do przymiotnika. Czy w ten sposób można tworzyć inne przymiotniki? Np. *tullinta ‚szybki w biegu’?

pirukendëa, adj., piru-kendëa ‚[biegnąca] na koniuszkach palców; *palco-koniuszkowa’ (ang. ‚on the points of her toes’); Tolkien podaje, że piru to l. podwójna słowa pire ‚palec u stopy’. Słowo cende to w glosie Tolkiena ‚koniuszek, czubek’. Przymiotnik tworzy się tu przez dodanie *-(a)ya > -ëa.

lende, v. pret., ‚przyszedł, przyszła, przyszło’. W eseju Quendi and Eldar z tego samego okresu Tolkien pisał, że formą czasu przeszłego czasownika lelya- ‚iść, poszuwać się (w jakimkolwiek kierunku), podróżować’ jest właśnie lendë.

tanna, adv. (pron.), ‚tam, do tamtego (miejsca)’; jest to allatyw zaimka wskazującego ta ‚tamten’.

Nielikkilis, imię Nielikki (zdrobnienie imienia *Nieli?) *’Łzami-spływająca’ (?) z dodanym przyroskiem -lis ‚słodka’, a zatem ‚Słodka Nielikki’.

sana, pron., zaimek wskazujący ‚ta (wcześniej wzmiankowana)’. Zwrot sana wende = ‚ta właśnie dziewczyna’.

wende, n., ‚dziewczę; ang. maiden’

nieninquëa, adj., ‚przebiśniegowa’ od n. nieninquë ‚przebiśnieg’ z przymiotnikową końcówką -ëa.

yan, pron. (Dat.), ‚której’, czyli ya w formie celownika.

i wilyar, n. pl., ‚powietrze’ (w liczbie mnogiej, czyli ‚podmuchy powietrza’?). Dodajmy, że mamy tu formę archaiczną, bo jak podaje Dodatek E do WP w III Erze słowo to brzmiało już jako vilya (< wilya) ‚powietrze; niebiosa’.

antar, v. pl. pres., ‚dają’, l. mn. czasownika w czasie teraźniejszym anta ‚daje’.

miquelis; ‚słodki (miękki) pocałunek’; Tolkien w glosie podaje temat mikwi- ‚pocałunek’ (quen. miquë?) i formę miquelis(s)- ‚miękki, słodki pocałunek’. W l. mn. słowo to brzmiałoby najpewniej *miquelissi.

i·oromandi, n. pl., ‚(ci) mieszkańcy gór’; w glosie Tolkien podaje oromandi ‚mountain dweller’ – czyli l. poj. = l. mnoga? Ciekawe jest to, że rzeczownik w liczbie mnogiej jest tu podmiotem dla orzeczenia w l. poj. (lende). Może zatem, jak sugerują redaktorzy PE, rzeczowniki w liczbie zbiorowej (collective plural) mogą być określane i modyfikowane formami w liczbie poj.? Z drugiej strony Tolkien w glosie pisze o oromandi jako o l. poj. – może dosłowne tłumaczenie to ‚mieszkaniec gór przyszedł tam’?

ar, conj., ‚i, oraz’.

wingildi, n. pl., ‚nimfy, piano-panny, dziewczęta żyjące w pianie fal; ang. foam-maidens’

wilwarindie, adj. pl.; Tolkien w glosie podaje przymiotnik wilwarindëa ‚motylowaty; jak motyl’, l. mn. wilwarindie (jak laurëa : laurie)

losselie, n., ‚śnieżnobiały lud’

telerinwa, adj., ‚z ludu Telerich, teleriński’.

táli, n. pl., ‚stopy’

lantalasselingie, and. pl.; w glosie Tolkien podaje, że jest to l. mn. przymiotnika lantalasselingea ‚spadająco-liściasto-dźwięczny; ang. with musical sound of falling leaves’. Tolkien podaje też słowa lasselantaligea ‚?’ i linge ‚dźwięk muzyczny’.

Dosłowne tłumaczenie wiersza to zatem:

Biego-lekka palco-koniuszkowa
przybyła tam Słodka Nielikki,
ta właśnie dziewczyna przebiśniegowa
której podmuchy powietrza dają słodki całus.
Mieszkańcy gór tam przybyli
i nimfy motylowate,
śnieżnobiały lud Telerów:
stopy spadająco-liściasto-dźwięczne.

Może ktoś przełoży ten wiersz bardziej poetycko na język polski?

Kategorie wpisu: Eseje tolkienowskie, Kalendarium Śródziemia, Lingwistyka, Utwory Tolkiena